Winnaar Design, Apparatu

By Tom Parker Bowles
‘Je staat daar met open mond en zegt “wat?”’, zegt Sven Baacke, Head of Design van Gaggenau, verwijzend naar het Spaanse keramiekatelier Apparatu. ‘Maar op de best mogelijke manier.’ Hij lacht. Je kunt gerust zeggen dat Baacke, die ook lid is van de Respected by Gaggenau Global Curator Board, een groot fan is. ‘Ze doen voortdurende andere dingen,’ vervolgt hij, ‘en ik vind het leuk dat je ze niet in een exacte categorie kunt plaatsen.’

Want hoewel Apparatu - opgericht door Xavier Mañosa en zijn familie, en net buiten Barcelona gevestigd - aan verschillende projecten werkt, en van alles maakt, van vazen en potten tot lampenkappen en schalen, is het vooral bekend om zijn liefde voor onregelmatige vormen en textuur. En Mañosa's gebruik van materialen wordt gewoonlijk niet geassocieerd met traditionele keramiek.

‘Apparatu is een designstudio, een keramiekatelier en een familiebedrijf dat objecten maakt die zich bevinden in de wereld tussen ambacht, industrie en kunst’, zegt Isabel Martínez-Cosentino, eigenaar van Cosentino City Barcelona en curator voor Respected by Gaggenau. Zij nomineerde het bedrijf en is niet alleen een fervent aanhanger, maar heeft in het verleden ook met ze samengewerkt. ‘Het atelier werkt aan een nieuw decoratieconcept op basis van keramiek, soms versmolten met andere materialen,’ zegt ze, ‘met technologische en innovatieve kenmerken. Ze maken met de hand keramiek voor de keuken en de eetkamer, en geven elk object een persoonlijk accent.’

Apparatu werkt ook in opdracht van bedrijven als Nike, Alessi en Hermès, en heeft geëxposeerd op moderne designfestivals in de hele wereld, van Frankfurt tot Tokio en van Londen tot New York. Het atelier is een creatieve hub waar de traditionele pottenbakkerskunst samenkomt met resoluut moderne technologie en materialen. Wat logisch is, aangezien Mañosa is opgeleid als industrieel ontwerper. Zijn ouders zijn traditionele pottenbakkers, en hij groeide op omringd door klei, glazuur en ovens. ‘Toen mijn ouders begonnen,’ zegt hij, ‘maakten ze heel decoratief keramiek.’ Dat hij industrieel ontwerp ging studeren - waarbij alles draait om massaproductie, technologie en vaak geautomatiseerde replicatie - zou dan ook kunnen worden gezien als een daad van verzet, een manier om zich te ontworstelen en zijn eigen naam en stijl te vestigen.

‘Ze doen voortdurende andere dingen, en ik vind het leuk dat je ze niet in een exacte categorie kunt plaatsen.’

Sven Baacke, Head of Design, Gaggenau

Tijdens zijn studie Industrieel ontwerp aan de Escola de la Llotja in Barcelona bleef hij zijn ouders helpen in het atelier, maar hij geeft toe dat keramiek hem in die tijd niet veel interesseerde. Nadat hij was afgestudeerd, verhuisde hij naar Berlijn, waar hij in een Hausprojekt in Kreuzberg woonde, een klein pottenbakkersatelier oprichtte en kleine stukken maakte die hij verkocht op de vlooienmarkt op de Boxhagener Platz. Toen vroegen zijn ouders hem om een paar stukken te maken voor een beurs. Hij reisde terug naar huis om ze te maken, omdat zijn atelier in Berlijn nogal ‘primitief’ was. Hij ging steeds meer maken en uiteindelijk werden een paar stukken geaccepteerd voor een tentoonstelling in Londen. ‘Onder de stukken waren een keramieken kegel, een driedimensionale vaas met schoolbordverf, een waterballon - het waren experimenten, readymade objecten, grapjes.’

Tijdens die tentoonstelling in Londen besloot hij een website op te zetten. ‘Ik koos voor Apparatu, naar het Duitse woord “Apparat” en het Catalaanse “aparatu”. De naam is een symbiose tussen slecht geschreven Catalaans en slecht gesproken Duits. Zo werd Apparatu geboren, uit de behoefte om mijn projecten te organiseren en een website op te zetten, om een permanente ruimte voor mijn objecten te creëren.’ Al snel bracht hij meer tijd door in Barcelona dan in Berlijn en besloot hij voorgoed naar huis te verhuizen.

De terugkeer naar het atelier van zijn ouders had lastig kunnen zijn, want hij was vastbesloten op zijn eigen manier te werken. 'Ik zei dat één ding duidelijk moest zijn: We kunnen samenwerken, maar we gaan maar één kant op. Ze lieten me doen wat ik wilde, maar zeiden wel steeds: “Maak toch eens iets dat we kunnen verkopen!” en “Is het teveel gevraagd dat je iets maakt dat iemand wil kopen?"' Hij lacht. 'Maar ik voel me vrij. Ze vertrouwen me, en dat is lang niet altijd het geval binnen een familiebedrijf.’ Hij vindt dat ze heel goed samenwerken en dat zijn betrokkenheid laat zien ‘hoe belangrijk het is om een coherent bedrijf te zijn, om stukken te produceren die verband met elkaar houden, die een rode draad hebben.’

Mañosa gelooft niet dat traditioneel aardewerk en industrieel design elkaar uitsluiten. ‘Technologie is een gereedschap, iets dat er altijd is geweest. Je hebt gereedschap nodig om te kunnen werken. Het lijkt misschien iets dat ver van het ambacht afstaat, maar eigenlijk is het intrinsiek. Voor mij voelt technologie als iets wat ik nodig heb, iets wat mijn natuurlijke mogelijkheden verbetert, zodat ik kan doen wat ik wil.’ Toch houdt hij ook van het ambacht en laat hij zich altijd inspireren door het verleden. ‘Ik verdiep me bijvoorbeeld in een bepaalde technologie waarvan ik denk dat die nieuw is. En dan realiseer ik me dat het 2000 jaar geleden al zo werd gedaan. Het is soms goed om terug te gaan in de geschiedenis om te beseffen dat je niet veel ontdekt.’

Mañosa is met name gefascineerd door het punt waar ouderwets ambacht en moderne technologie elkaar ontmoeten. ‘Ik ben erg geïnteresseerd in het idee van productie, zowel industrieel als ambachtelijk. Voor mij zijn beide hetzelfde en is het een niet romantischer dan het ander. Ik vind ze heel erg vergelijkbaar.’ Dat is wat Sven Baacke fascineert. ‘Wat zo indrukwekkend is aan Apparatu,’ zegt hij, ‘is dat ze weliswaar de grenzen verleggen voor het gebruik van klei voor design, maar dat ze dat doen met respect voor traditie en geschiedenis, wat resulteert in keramiek met authenticiteit.’

Deze mix van geavanceerde en traditionele methoden wordt duidelijk als je naar zijn werk kijkt. De lampencollectie 'Pleat Box', gemaakt in samenwerking met verlichtingsfabrikant Marset, is prachtig vloeiend en lijkt meer op stof dan op keramiek. En hij gebruikt digitale technologie om ze te ontwerpen, terwijl hij voor het daadwerkelijke maken ervan mallen vult met vloeibare klei. Het eindresultaat is een natuurlijke, naadloze versmelting van traditioneel handwerk en industrieel design.

Apparatu wordt vaak beschreven als ‘experimenteel’. En Mañosa is het daarmee eens, met wat bedenkingen. ‘Het voelt een beetje ongemakkelijk om ja te zeggen, want het klinkt nogal aanmatigend. Maar ik vind wel dat we moeten experimenteren. Bij elk project willen we heel graag weten wat we kunnen bereiken. ‘

Apparatu heeft nog een andere kwaliteit die Baacke fascinerend vindt. ‘De manier waarop ze materiaal behandelen. Ze zijn heel bijzonder. Ik weet niet eens of het mooi is. Ik weet niet wat het is en dat inspireert mij ook weer een beetje.’ Mañosa experimenteert voortdurend en weigert de vermeende beperkingen van zijn medium te accepteren. ‘Dat betekent dat we verschillende processen en verschillende materialen uitproberen in verschillende categorieën van keramiek. We nemen veel risico en tegelijkertijd maken we veel fout. We weten veel van alles op een breed gebied en gaan niet een bepaalde richting op in één bepaalde stijl.’

En dan is er nog het glazuur. ‘Dat is heel belangrijk binnen de keramiek’, zegt Mañosa. Hij vertelt over Josep Llorens i Artigas, de beroemde Spaanse keramist die bekend werd door zijn werk met Miró. ‘Hij was een groot alchemist op het gebied van glazuur en keramiek. En zijn boek, Formulario y Prácticas de Cerámica, is waanzinnig, met ongeveer 1000 recepten voor verschillende glazuren. Ik probeer het te ontrafelen, wat nog niet zo makkelijk is. Hij geeft niet eens kleuren aan. De glazuren zijn zo onstabiel dat je zelfs met de goede formule toch iets heel anders kunt krijgen.’

Dat experimenteren, de obsessie voor elk kleine detail, de samensmelting van traditie en technologie en de weigering om zich te houden aan de gebruikelijke veronderstelde beperkingen - dat alles zorgde ervoor dat Apparatu opviel op de sterke shortlist voor Respected by Gaggenau Design. Zelfs mensen met weinig ervaring in de wereld van design kunnen de innovatie, de intelligentie, de schoonheid en de inspiratie zien. ‘Voor mij gaat het bij Apparatu om loslaten,’ zegt Sven Baacke, ‘en de dunne lijn tussen soms niet weten wat ze aan het doen zijn en af en toe wat ongewone dingen die uit het atelier komen. En een heel traditionele en oude manier van produceren.

Het is een interessante benadering binnen een familiebedrijf in het spanningsveld van kunst, design, ambacht en moderne innovatieve technologie – met zeer verrassende en inspirerende resultaten.’

Sven Baacke, Global Curator voor Respected by Gaggenau

Martínez-Cosentino is het daarmee eens. Apparatu heeft al meerdere keren met Cosentino samengewerkt en uitzonderlijke resultaten bereikt. In het Dektonclay-project bestudeerden ze het keukenconcept en creëerden ze een collectie voorwerpen die koken en eten via één materiaal samenbrengt. In Dektonhenge werkte Apparatu nauw samen met de technische afdeling van Cosentino en slaagden ze erin het Dekton via keramische processen te transformeren. Hun werk weerspiegelt perfect de waarden van Gaggenau op het gebied van kwaliteitsnormen, ongewone aanpak en materiaal als productidentiteit en communicatievaardigheden.

Mañosa is bewonderenswaardig bescheiden over het succes van Apparatu. ‘Ik wil proberen producten te maken die eenvoudig, toegankelijk, functioneel en goed gemaakt zijn.’ Gevraagd wat de onderscheiding Respected by Gaggenau voor hem betekent, denkt hij even na. ‘We hebben ons nooit aangemeld voor dit initiatief. Wat het nog specialer maakt. Het is belangrijk voor mij en mijn ouders, en het gaf me een goed gevoel in mijn buik en in mijn hersenen. Dat ontroerde me en, nou ja, het maakte me gelukkig. Hoe cool is dat? Het is echt fijn dat jullie ons kwamen vertellen dat jullie wat wij doen echt mooi vinden.’ We weten misschien niet wat Apparatu als volgende brengt, maar we kunnen er zeker van zijn dat het allesbehalve saai zal zijn.

Afbeeldingen en film door Parallelozero